1. O czym będziemy się uczyć na lekcjach przyrody
w klasie 5?

Uczeń:

wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 5; wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; prezentuje sposób korzystania z płyty CD

Dział 1. Polska – moja ojczyzna

1. Polska w Europie

2. Położenie Polski w Europie

wymienia państwa graniczące z Polską (A); odczytuje z wykresu nazwy państw mających większą po­wierzchnię niż Polska (C)

wymienia stolice państw graniczących z Polską (A); wymienia kraje europejskie wysoko rozwinięte gospo­darczo (A)

wskazuje na mapie granice Polski z krajami sąsiadującymi (C)

wykorzystując wiadomości z historii, opowiada, jak zmieniały się granice Polski (w XVII w., w okresie rozbiorów, po I i II wojnie światowej) (D)

prezentuje informacje o jednym z państw sąsiadują­cych z Polską (powierzchnia, stolica, liczba ludności itd.)

3. Polska w Unii Europejskiej

wymienia przynajmniej 5 państw należących do Unii Europejskiej (A); opisuje flagę Unii (A); podaje nazwę waluty obowiązującej w części państw Unii
Europejskiej (A)

podaje przykłady inwestycji lokalnych powstałych dzięki funduszom unijnym (A)

podaje datę powstania Unii Europejskiej (A); wymienia cele Unii Europejskiej (A)

wymienia przykłady inwestycji współfinansowanych przez Unię Europejską (A); wymie­nia prawa państw członków Unii Europejskiej (A)

wyszukuje w różnych źródłach ogólne informacje o sposo­bach zarządzania w Unii Europejskiej (D)

2. Podział administra­cyjny Polski

4. Podział administra­cyjny Polski

podaje nazwę województwa, powiatu i gminy, w których mieszka (A)

podaje nazwy władz lokalnych (wójt, burmistrz) (A)

wyjaśnia, co to jest podział administracyjny kraju (B); wskazuje na mapie Polski województwa oraz powiaty w swoim województwie (C); wymienia województwa sąsiadujące z tym, w którym mieszka (A)

nazywa władze wojewódzkie, powiatowe, gminne (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o swojej gminie (liczba ludności, sposób zarządzania, podział admini­stracyjny, charakter gminy) (D)

3. Ukształ­towanie powierzchni Polski

5. Jakie siły kształtowały rzeźbę Polski?

wyjaśnia znaczenie pojęcia „epoka lodowcowa” (B); podaje 2 dowody działalności lądolodu na terytorium Polski (A)

wymienia 2–3 przykłady śladów działalności lądolodu w Polsce (A)

charakteryzuje epokę lodowcową (C); wyjaśnia znaczenie pojęć „morena czołowa” i „morena denna” (B)

opisuje krajobraz polodowcowy (D); wskazuje obszary w Polsce, na których występu­je rzeźba polodowcowa (A)

wyszukuje w najbliższej okolicy (lub w miejscach odwiedzanych w czasie wakacji) ślady działania lądolodu (D); opracowuje opis wyprawy „Śladami lądolodu” (D)

6. Charakte-rystyczne cechy rzeźby Polski

wskazuje na mapie fizycznej Polski główne pasy rzeźby (C); odczytuje z mapy ogólno-geograficznej nazwy głównych pasów rzeźby w Polsce (C)

wyjaśnia, dlaczego rzeźba terenu w Polsce ma charakter pasowy (B)

opisuje rzeźbę terenu wybranego pasa, podając także m.in.: nazwy krain geograficznych, nazwy i wysokości najwyższych wzniesień (C)

na podstawie analizy mapy wskazuje obszary w Polsce,
na których działanie sił zewnętrznych jest najbardziej widoczne (D)

opisuje krajobraz okolicy swojego miejsca zamiesz­kania, uwzględniając działanie sił wewnętrznych i zewnętrznych (D)

4. Skały, po których chodzimy

7. Poznajemy skały

podaje po 1 przykładzie skał litych, zwięzłych i luźnych (A); rozpoznaje wybrane 3 skały (C); podaje przykłady zastosowania 2 wybranych skał (C)

przyporządkowuje poznanym grupom skał po 2 nazwy skał spośród podanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady zastosowania
3–4 wybranych skał (C)

omawia budowę skał (A); wyjaśnia, od czego zależy twardość skały (B)

wymienia rodzaje skał przeważających (występują­cych najczęściej) w poszcze­gólnych częściach Polski (C); porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (D)

wyszukuje w różnych źródłach dodatkowe informacje o jednej z omawianych grup skał (D)

8. Jakie rodzaje skał występują w okolicy? (wycieczka)

podczas wycieczki wskazuje przykłady skał: litej, zwięzłej i sypkiej (D)

segreguje znalezione okazy skał na skały: lite, zwięzłe i luźne (D)

przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastoso­wanie) (D)

przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastoso­wanie, a także zdjęcia terenu, na którym znaleziono okazy oraz ciekawostki zaczerpnięte z różnych źródeł informacji) (D)

wykonuje folder „Skały w naszej okolicy” (D)

5. Gleby Polski

9. Jakie rodzaje gleb występują w Polsce?

omawia znaczenie gleby w rozwoju roślin (A)

wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby (B)

omawia skład próchnicy (A); wymienia typy gleb (A)

wymienia najżyźniejsze i mało żyzne gleby występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski miejsca występo­wania czarnoziemów (D)

opisuje gleby występujące w najbliższej okolicy (D)

6. Lasy Polski

10. Rozmiesz­czenie lasów w Polsce

podaje przykłady wykorzys­tywania lasów w Polsce we wcześniejszych okresach historycznych (A)

na podstawie tekstu omawia zmiany w rozmieszczeniu lasów w Polsce w dziejach (D); wyjaśnia, dlaczego korzystne jest sadzenie lasów mieszanych (B)

wskazuje obszary w Polsce, na których zachowało się najwięcej i najmniej lasów (D); podaje przyczyny zmniejsza­nia się w przeszłości powierzchni
lasów (A)

wyjaśnia, dlaczego drzewa iglaste są mniej odporne na zanieczyszczenia przemysło­we i szkodniki niż drzewa liściaste (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o szkodnikach lasu; przedstawia kilka szkodników lasu (D)

11. Poznajemy typy lasów w Polsce

rozpoznaje pospolite drzewa iglaste (C); rozpoznaje pospolite drzewa liściaste (C); opisuje wybrany typ lasu (D)

odróżnia las naturalny od posadzonego (C); wymienia po kilka roślin charakterystycznych dla poznanych typów lasu (C)

wymienia podstawowe typy lasu występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski tereny, na których występują bory świerkowe i jodłowe (D); wymienia gatunki charaktery­styczne dla poznanych typów
lasu (A)

wyjaśnia związek między rozmieszczeniem lasów a rodzajem gleb (D); porównu­je grądy z lasami bukowymi (D); wyjaśnia, dlaczego runo lasu liściastego jest najbogat­sze

wiosną (B)

uzasadnia, popierając to przykładami, że sadzenie lasów jednogatunkowych ułatwia ich niszczenie przez szkodniki (D); wymienia gatunki chronione rosnące w borach, lasach grądowych, lasach łęgowych i lasach bukowych Polski (A)

7. Wody powierzch­niowe Polski

12. Poznajemy rzeki Polski

wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C); odczytuje z mapy Polski nazwy kilku rzek głównych (D)

wyjaśnia, które rzeki nazy­wamy głównymi, a które – dopływami (B); odczytuje z mapy nazwy dopływów Wisły i Odry (D)

wskazuje na mapie dorzecza Wisły i Odry oraz dział wodny między tymi rzekami (C); wska­zuje na mapie Kanał Bydgoski i Kanał Augustowski (C)

korzystając z mapy i podręcz­nika, przygotowuje informacje na temat Wisły i Odry – „od źródła do ujścia” (D)

ocenia (ogólnie) czystość głównych rzek Polski (D)

13. Jeziora i bagna w Polsce

wskazuje na mapie najwięk­sze jeziora w Polsce (C); wymienia 2 różnice między jeziorami a stawami (A)

wskazuje na mapie Polski obszary bagienne (C); wyjaśnia, w jakim celu buduje się sztuczne zbiorniki wodne (B); wymienia zastosowania torfu (A)

wymienia typy jezior występu­jące w Polsce (A); charaktery­zuje typy jezior występujące w Polsce (C)

omawia powstawanie bagien (A); wyjaśnia, dlaczego na obszarach wcześniejszych zlodowaceń występuje niewiele jezior (B)

opracowuje folder „Typy jezior w Polsce” (A)

8. Bogaty świat przyrody ożywionej

14. Jak podzielono świat orga­nizmów?

odróżnia komórkę roślinną od komórki zwierzęcej (C); wymienia 2 charakterystyczne cechy roślin (A)

podaje nazwy królestw, na które podzielono organizmy (A); wyjaśnia, dlaczego rośliny są organizmami samożywnymi (B)

charakteryzuje poszczególne królestwa (C); omawia funkcje poszczególnych struktur komórkowych (C)

przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela organizmy odpowiednim królestwom (D)

wyszukuje w różnych źródłach przykłady roślin pasożytni­czych i mięsożernych (A)

15. W jaki sposób uporządkowa­no królestwo roślin?

podaje nazwy gatunkowe 2–3 dowolnych organizmów (A)

w podanej przez nauczyciela nazwie organizmu (np. sosna zwyczajna) wskazuje człon oznaczający rodzaj i człon oznaczający gatunek (C)

omawia zasługi Karola Linneusza (A)

na podstawie ilustracji wskazuje podobieństwa między gatunkami sosny (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin (A)

9. Formy ochrony przyrody

16. W jaki sposób chronimy przyrodę w Polsce?

wymienia 2–3 formy ochrony przyrody w Polsce (A); omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych (B)

wyjaśnia, dlaczego należy chronić przyrodę (B); wskazu­je na mapie 2–3 parki narodowe położone najbliżej miejsca zamieszkania (C)

charakteryzuje poszczególne formy ochrony przyrody (C); wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita, a na czym
– ochrona częściowa (B)

porównuje park narodowy z rezerwatem przyrody (C)

wymienia formy ochrony przyrody w najbliższej okolicy (A); prezentuje informacje o najbliższym parku narodo­wym (D)

10. Podsu­mowanie

17,18. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Polska – moja ojczyzna”

Dział 2. Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia

1. Warunki życia w Morzu Bałtyckim

19. Jakie warunki panują w Morzu Bałtyckim?

wskazuje na mapie Polski rzeki wpadające do Morza Bałtyckiego (C); odczytuje z mapy w podręczniku nazwy krajów nadbałtyckich (C)

wyjaśnia, dlaczego najwięcej organizmów występuje w wodach przybrzeżnych (B)

wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest nazywane morzem śródziemnym (B); porównuje wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego z wybrzeżem zachodnim (C)

wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest bardzo słabo zasolone (B); omawia związek zasolenia wód z występowa­niem roślinności (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o stanie czystości Morza Bałtyckiego (D)

2. Podwodny świat morskich glonów

20. Poznajemy glony morskie

wyjaśnia, co nazywamy plechą (B); opisuje plechę dowolnego glonu (D)

na podstawie ilustracji omawia rozmieszczenie glonów morskich (C); omawia rolę planktonu w morzu (A)

wymienia przystosowania glonów do życia w morzu (A); wyjaśnia, czym glony różnią się od roślin (B)

wyjaśnia związek między przenikaniem światła w morzu a rozmieszczeniem glonów morskich (C)

podaje przykłady wykorzysta­nia przez człowieka glonów morskich (A)

3. Tam, gdzie ląd styka się z morzem

21. Poznajemy „rzeźbiarzy” wybrzeża

na podstawie ilustracji opisuje wybrzeże wysokie i wybrzeże niskie (C); wskazuje na mapie mierzeję i jezioro przybrzeżne (C)

wymienia cechy charakte­rystyczne wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego (A)

charakteryzuje działalność fal
na wybrzeżu niskim i wybrze­żu wysokim (C); omawia rolę Wisły w tworzeniu Żuław Wiślanych (A)

wyjaśnia, dlaczego wybrzeże wysokie cofa się (B); podaje przykłady budującej działal­ności morza (A)

przygotowuje w formie plakatu ilustrowany słowniczek pojęć
(np.: wybrzeże wysokie, wybrzeże niskie, mierzeja, jezioro przybrzeżne, zatoka, półwysep, wyspa) (D)

22. Czym charakteryzuje się pogoda nad morzem?

wymienia charakterystyczne cechy pogody nad morzem (A)

wskazuje 2–3 różnice między pogodą nad morzem a pogodą w głębi lądu i (D)

wyjaśnia, jak powstaje bryza morska (B)

wyjaśnia, dlaczego bryza w nocy wieje od lądu ku morzu, a w dzień – odwrotnie (B)

wyjaśnia, dlaczego pobyt nad morzem korzystnie wpływa na drogi oddechowe (B)

4. Wędrujemy po pobrzeżach bałtyckich

23. Osobliwo­ści przyrodni­cze pobrzeży bałtyckich

wskazuje na mapie Polski pas pobrzeży (C); wymienia parki narodowe na pobrzeżach (A); wskazuje na mapie wymienio­ne parki (C)

podaje przykłady osobliwości nadmorskich parków narodo­wych (C)

opisuje Woliński Park Narodowy (A)

podaje przykłady niszczącej i budującej działalności morza (A); charakteryzuje parki narodowe na pobrzeżach (C)

planuje tygodniową wycieczkę po pobrzeżach bałtyckich i uzasadnia wybór trasy (D)

24. Jak ludzie gospodarują
na pobrzeżach bałtyckich?

wymienia główne miasta pobrzeży (A)

wymienia główne zajęcia mieszkańców pobrzeży (A)

omawia główne cechy krajobrazu pobrzeży (A)

wymienia gałęzie przemysłu przeważające w głównych miastach pobrzeży (A)

5. Podsu­mowanie

25, 26. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia”

Dział 3. Jeziora – słodkowodne środowisko życia

1. Warunki życia w jeziorze

27. Jakie czynniki umożliwiają życie w jeziorze?

wymienia czynniki niezbędne do życia roślinom wodnym (A)

wymienia źródła dwutlenku węgla zawartego w wodzie (A); porównuje temperaturę wody w jeziorze latem i zimą (C)

wyjaśnia, od czego zależy ilość światła w jeziorze i głębokość,
na jaką ono do­ciera (B); omawia korzyści, jakie mieszanie się wody przynosi organizmom wodnym (C)

wyjaśnia związek przenikania światła z występowaniem roślin w jeziorze (B); wyjaśnia, dlaczego woda w jeziorze nigdy nie zamarza do dna (C)

porównuje warunki życia w jeziorze z warunkami życia na lądzie (D)

2. Słodko­wodne glony

28. Poznajemy glony słodkowodne

podaje przykłady glonów występujących w wodach słodkich (A); rozpoznaje struktury organizacyjne glonów (jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe) (C)

rysuje schematycznie glony jednokomórkowe i kolonijne (C); omawia znaczenie glonów (A)

dzieli glony słodkowodne
na jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe (C); podaje przykłady glonów jedno­komórkowych, kolonijnych
i wielokomórkowych (C)

omawia budowę okrzemek (A); porównuje okrzemkę z pierwotkiem (D); wyjaśnia, dlaczego glonów nie zalicza się do roślin (B)

korzystając z różnych źródeł informacji, analizuje możliwe przyczyny śnięcia ryb w jeziorze w okresie letnim (D)

3. Jak rośliny przystosowały się do życia w wodzie?

29. Jak rośliny przystosowały się do życia w wodzie?

wyjaśnia, dlaczego łodygi roślin wodnych są elastyczne i wytrzymałe na rozerwanie (C)

wymienia 2–3 cechy budowy przystosowujące rośliny do życia w wodzie (A)

posługując się przykładami, charakteryzuje rodzaje liści występujących u roślin wodnych (C)

wyjaśnia rolę komór powietrz­nych w liściach i łodygach (B); omawia sposób rozmnażania się roślin wodnych (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin wodnych (D)

4. Roślinność naszych jezior

30. Jakie rośliny spotykamy w jeziorze?

rozpoznaje 2–3 rośliny strefy przybrzeżnej (C); podaje na­zwy stref życia w jeziorze (A)

opisuje warunki życia w strefie przybrzeżnej (B); określa granicę między strefą przybrzeżną a strefą otwartej toni wodnej (B)

omawia znaczenie szuwarów (C); omawia przystosowania roślin do życia w strefie otwartej toni wodnej (A)

przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela gatunki roślin odpowiednim strefom życia w jeziorze (C/D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o ptakach mają­cych miejsca lęgowe w szuwarach (D)

5. Wędrujemy po Poje­zierzach Mazurskim i Suwalskim

31. W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich

wskazuje na mapie Polski Pojezierze Mazurskie (C); odczytuje z mapy nazwy kilku jezior (C)

wskazuje na mapie szlak opisany w podręczniku (C)

charakteryzuje miasta leżące nad wielkimi jeziorami: Ruciane-Nidę, Mikołajki, Giżycko (C)

opisuje osobliwości przyrodni­cze na trasie rejsu po wielkich jeziorach mazurskich (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o wybranym jezio­rze i okolicach (D); na ich pod­stawie opracowuje folder (D)

32. Poznajemy Pojezierze Suwalskie

wskazuje na mapie Polski Pojezierze Suwalskie (C); wskazuje na mapie Polski jezioro Hańcza (C)

wymienia osobliwości przyrodnicze Puszczy Augustowskiej (A)

opisuje Puszczę Augustowską (C)

opisuje krajobraz Pojezierza Suwalskiego, uwzględniając siły, które go kształtowały (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Wigierskim Parku Narodowym (D)

6. Podsu­mowanie

33, 34. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Jeziora – słodkowodne środowisko życia”

Dział 4. Ląd jako środowisko życia

1. Mchy
– jedne
z pierwszych roślin lądowych

35. Poznajemy budowę mchów

wymienia 2–3 siedliska, w których występują mchy (A);

rysuje mech na podstawie obserwacji makroskopowej (C)

na okazie mchu lub na planszy wskazuje chwytniki, łodyżkę i zarodnię (C)

opisuje budowę i rolę poszczególnych części mchu (C)

uzasadnia stwierdzenie, że mchy są najprostszymi roślinami lądowymi (D); wymienia 3–4 gatunki mchów występujące w Polsce (A)

opracowuje informacje o wybranych gatunkach mchów (w formie albumu lub wystawki) (D)

36. Jaką rolę mchy odgrywają w przyrodzie i w gospodarce?

odróżnia torfowiec od innych mchów (C); podaje 2 przykłady wykorzystania torfu (A)

omawia rolę mchów w przyrodzie i gospodarce (A)

opisuje budowę liści torfowca (C)

wyjaśnia związek budowy liści z magazynowaniem wody przez torfowiec (B)

wyjaśnia, dlaczego mchy nazywamy roślinami pionierskimi (B)

2. Bliscy krewni olbrzymów sprzed milionów lat

37. Poznajemy paprocie

nazywa części paproci (A);

wskazuje zarodnie na liściu paproci (C)

wymienia miejsca występowania paproci (A); rozpoznaje na ilustracjach paprocie chronione (C)

omawia kształt blaszek

liściowych u paproci (A);

opisuje położenie zarodni

u paproci (C)

wyjaśnia sposób otwierania zarodni u paproci (B)

przygotowuje informacje
o paprociach uprawianych w klasie (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o salwinii pływającej (D)

38. Poznajemy

skrzypy

i widłaki

odróżnia skrzyp od innych

roślin (C); odróżnia widłak

od innych roślin (C)

wymienia 2–3 miejsca

występowania skrzypów

i widłaków (A); wymienia

2–3 gatunki widłaków

występujące w Polsce (A)

odróżnia pędy wiosenne

od letnich u skrzypu (C); opisuje budowę morfologiczną

widłaka (C)

charakteryzuje rolę pędów

wiosennych i letnich skrzypu

(B); uzasadnia nazwę „rośliny

zarodnikowe” (D)

wykonuje folder (album,

wystawkę) „Rośliny zarodnikowe” (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o powstawaniu węgla

kamiennego (D)

3. Rośliny

nasienne

39. Które

rośliny należą

do nasiennych?

wymienia rośliny należące
do nagonasiennych (A); podaje

3–4 przykłady roślin okrytonasiennych (A); rozpoznaje

nasiona wybranych roślin (C)

podaje przykłady wykorzystania roślin nasiennych (C)

wyjaśnia znaczenie nazw:

„nagonasienne” i „okryto-

nasienne” (B)

wyjaśnia, w jakim celu rośliny

wytwarzają nasiona (B);

wskazuje różnice między

roślinami zarodnikowymi

a roślinami nasiennymi (D)

wyszukuje w różnych źródłach

informacje o roślinach

nasiennych występujących

w najbliższej okolicy (D)

4. Jak jest

zbudowana

roślina

nasienna?

40. Budowa

i rola korzeni

roślin nasiennych

nazywa części rośliny

nasiennej (A); wymienia

2 funkcje korzeni (A)

rozpoznaje typy systemów

korzeniowych roślin (C)

porównuje systemy korzeniowe
– palowy i wiązkowy (C);

opisuje budowę morfologiczną

korzeni (C)

wymienia przykłady roślin

mających korzenie spichrzowe

(A)

podaje przykłady przekształceń korzeni (A)

41. Poznajemy

budowę

i funkcje pędu

opisuje budowę pędu

nadziemnego (B); omawia rolę

łodygi (A); opisuje budowę

zewnętrzną liścia (C)

podaje przykłady roślin mających pędy podziemne (A); wymienia funkcje liścia (A)

omawia funkcje pędów

– nadziemnego i podziemnego (A); wymienia funkcje łodygi (A); omawia rolę aparatu szparkowego u roślin (A)

podaje przykłady przekształceń łodyg (A); omawia kształt

liści, podając przykłady (C)

podaje przykłady przekształceń liści (A); omawia wykorzystanie poszczególnych części roślin przez człowieka (A)

42. Jak

zbudowany

jest kwiat

rośliny

nasiennej?

podaje nazwy części kwiatu

(A); na modelu lub planszy

wskazuje poszczególne części

kwiatu (C)

podaje nazwy części kwiatu

(A); na modelu lub planszy

wskazuje poszczególne części

kwiatu (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „kwiaty jednopłciowe”

i „kwiaty obupłciowe” (B)

opisuje kwiatostany męskie

i żeńskie roślin nagonasiennych (C); odróżnia kwiat od kwiatostanu (C); charakteryzuje rolę poszczególnych części kwiatu (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć:

„zapylenie” i „zapłodnienie”

(B); rozpoznaje typy kwiatostanu (D); korzystając ze schematu, omawia cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (D)

wykazuje związek budowy

kwiatu ze sposobem zapylania

rośliny (D)

43. Co kryje owoc?

dzieli owoce na suche i mięsiste (C); podaje przykłady owoców suchych i mięsistych (C); rozpoznaje nasiona fasoli, grochu, słonecznika itd. (D)

opisuje przystosowania owoców do rozprzestrzeniania przez zwierzęta (C); omawia warunki niezbędne do kiełkowania nasion (A)

charakteryzuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozsiewania (C)

omawia budowę owocu (C); planuje doświadczenie, które pozwoli określić warunki kiełkowania nasion (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o nasionach bogatych w białka, węglo­wodany, tłuszcze, witaminy sole mineralne (D)

5. Budowa i różnorodność grzybów

44. W królestwie grzybów

na podstawie obserwacji rysuje grzyb kapeluszowy (D); podaje nazwy części grzyba (kapelusz, trzon) (A)

wyjaśnia, dlaczego grzyby tworzą odrębne królestwo (B)

podaje przykłady grzybów jedno- i wielokomórkowych (A); podaje przykłady szkodliwego działania grzybów na żywność i organizmy (B)

wyjaśnia, dlaczego nie należy niszczyć owocników grzybów (B); opisuje kształty owocników, podając przykłady (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o grzybicy (D)

45. Jak odróżniać grzyby jadalne
od trujących?

wyjaśnia, dlaczego należy zbierać tylko znane sobie grzyby (B); rozpoznaje 2–3 gatunki grzybów jadal­nych (C)

odróżnia gatunki jadalne grzybów od gatunków trujących (D)

wymienia cechy budowy morfologicznej grzybów ułatwiające ich rozpoznawanie (A)

wymienia objawy, które mogą świadczyć o zatruciu grzybami (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o chronionych gatunkach grzybów (D); przygotowuje spis zasad obowiązujących podczas grzybobrania (D)

6. Porosty

46. Poznajemy porosty

wymienia miejsca wystę­powania porostów (A); wymienia organizmy tworzące porost (A)

omawia znaczenie porostów (A)

omawia kształt i barwę plech porostów (A)

wyjaśnia, dlaczego porosty nazywa się organizmami symbiotycznymi (B); wyjaśnia, dlaczego porosty nazywamy wskaźnikami czystości powietrza (B)

charakteryzuje porosty występujące w najbliższej okolicy (D); wnioskuje o czystości powietrza na podstawie obecności porostów (D)

7. Podsu­mowanie

47, 48. Powtórzenie wiadomości z działu „Ląd jako środowisko życia"

49. Sprawdzian wiadomości

Dział 5. Krajobrazy Nizin Środkowopolskich

1. Niziny Środkowo-polskie

50. Poznajemy Nizinę Śląską

wskazuje na mapie Polski pas nizin (C); odczytuje z mapy nazwy najważniejszych miast Niziny Śląskiej (C)

odczytuje z mapy Polski nazwy nizin (C); na podstawie mapy określa położenie Niziny Śląskiej (C); omawia cechy klimatu Niziny Śląskiej (A)

wymienia cechy krajobrazu nizin (A); omawia związek warunków klimatycznych
i glebowych z gospodarką
na Nizinie Śląskiej (C)

omawia rolę lądolodu w kształtowaniu krajobrazu nizin (B); na podstawie mapy wymienia bogactwa mineralne występujące na Nizinie Śląskiej (C)

przygotowuje przewodnik turystyczny po wybranej nizinie, uwzględniający walory przyrodniczo-geograficzne, zabytki i miejsca, które warto odwiedzić (D)

51. Poznajemy Nizinę Mazowiecką

wskazuje na mapie Polski Nizinę Mazowiecką (C); wskazuje na mapie Polski Wisłę, Warszawę, Łódź (C)

wskazuje na mapie Polski rozległe obszary leśne na Nizinie Mazowieckiej (C)

wymienia cechy krajobrazu Niziny Mazowieckiej (A)

opisuje krajobraz Niziny Mazowieckiej, uwzględniając wpływ lądolodu (D)

52. Jakie osobliwości spotkamy
na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej?

wskazuje na mapie Polski Polesie Lubelskie i Nizinę Podlaską (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Polesia Lubelskiego i Niziny Podlaskiej (C)

omawia klimat Niziny Podla­skiej (A); wymienia parki narodowe na Polesiu Lubel­skim i Nizinie Podlaskiej (A)

wyjaśnia, dlaczego Polesie Lubelskie jest krainą słabo przekształconą przez człowieka (B); omawia wybrany park narodowy (nazwa, symbol, położenie, co podlega ochronie) (C)

omawia pochodzenie jezior występujących na Polesiu Lubelskim (A); charakteryzuje parki narodowe na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej (C)

2. Puszcza Białowieska
– pierwotny obszar leśny

53. Poznajemy Puszczę Białowieską

wskazuje na mapie Polski Puszczę Białowieską (C); na podstawie zdjęcia opisuje wygląd żubra – symbolu Białowieskiego Parku Narodowego (C)

podaje przykłady roślin występujących w Puszczy Białowieskiej (A)

wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się krążenie substan­cji pokarmowych w lesie (B)

opowiada historię Puszczy Białowieskiej (A); wyjaśnia, w jaki sposób drzewa oddziałują na inne organizmy (i odwrotnie) (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o osobliwościach Białowieskiego Parku Narodowego (D)

3. Podsu­mowanie

54. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich"

Dział 6. Krajobrazy wyżyn

1. Wyżyna Śląska

55. Czym charakteryzuje się krajobraz Wyżyny Śląskiej?

na podstawie zdjęcia lub obserwacji opisuje krajobraz Wyżyny Śląskiej (C); wskazuje
na mapie Polski główne miasta Wyżyny Śląskiej (C)

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Śląską (C); wymienia 2–3 bogactwa mineralne występujące na Wyżynie Śląskiej (A)

omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej (C)

uzasadnia stwierdzenie, że środowisko Wyżyny Śląskiej nie jest przyjazne dla jej mieszkańców (D)

proponuje działania, które mogą poprawić stan środowi­ska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej (D)

2. Wyżyna Krakowsko- - Często-chowska

– kraina białych skał

56. Czym charakteryzuje się krajobraz Wyżyny Krakowsko-
- Często­chowskiej?

na podstawie zdjęcia omawia wygląd Jaskini Łokietka (A); opowiada historię Jaskini Łokietka (A)

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Krakowsko-
- Częstochowską (C)

wymienia cechy krajobrazu krasowego (A)

opisuje krajobraz krasowy (D); wymienia osobliwości krajobrazu Wyżyny Krakowsko-
- Częstochowskiej (A)

omawia zastosowanie skał wapiennych (A)

57. Dlaczego
na Wyżynie Krakowsko-
- Często­chowskiej jest duża różnorod­ność roślin?

wymienia typy lasu, które występują na Wyżynie Krakowsko-
- Częstochowskiej (A)

podaje przykłady roślin wystę­pujących na Wyżynie Krakowsko-
- Częstochowskiej (A)

omawia przystosowania suchorośli do warunków życia (A)

uzasadnia celowość utworze­nia Ojcowskiego Parku Narodowego (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Ojcowskim Parku Narodowym (D)

3. Wśród wąwozów i pól Wyżyny Lubelskiej

58. Poznajemy Wyżynę Lubelską

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Lubelską (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Wyżyny Lubelskiej (C)

wymienia rośliny uprawiane
na Wyżynie Lubelskiej najczęściej (A)

charakteryzuje krajobraz Wyżyny Lubelskiej (C)

wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Roztoczańskim Parku Narodowym (D)

4. Podsu­mowanie

59. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy wyżyn”

60. Sprawdzian wiadomości z działów „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich” i „Krajobrazy wyżyn”

Dział 7. Krajobrazy gór

1. Góry Świętokrzyskie – kraina gołoborzy

61. Góry Świętokrzyskie
– kraina gołoborzy

wskazuje na mapie Polski Góry Świętokrzyskie (C); odczytuje z mapy wysokość najwyższych wzniesień w Górach Świętokrzyskich (C)

wyjaśnia przyczyny zniszcze­nia lasów w Górach Święto­krzyskich (B)

wyjaśnia, dlaczego Góry Świętokrzyskie są pasmami niewysokich wzniesień (B); wyjaśnia, w jaki sposób powstały gołoborza (B)

podaje przykłady zjawisk krasowych w Górach Święto­krzyskich (C); wyjaśnia przyczyny wymierania jodeł w Puszczy Jodłowej (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Świętokrzyskim Parku Narodowym (D)

2. Sudety
– góry o osobliwych formach skalnych

62. Poznajemy Sudety

wskazuje Sudety na mapie Polski (C); odczytuje nazwę wysokość najwyższego szczytu Sudetów (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „kotlina” (B); wskazuje na mapie Polski Kotlinę Jelenio­górską (C)

wskazuje na mapie Polski pasma górskie otaczające Kotlinę Jeleniogórską (C); wskazuje na mapie Polski miasta uzdrowiskowe w Kotlinie Jeleniogórskiej (C)

opisuje krajobraz Karkonoszy (C); wyjaśnia, dlaczego w Sudetach obumierały lasy (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o parkach narodo­wych w Sudetach (D)

3. Tatry
– kraina turni, dolin i jezior górskich

63. Poznajemy wysokogórski krajobraz Tatr

wskazuje Tatry na mapie Polski (C); na podstawie zdjęcia omawia charakterys­tyczne cechy krajobrazu wysokogórskiego (C)

wskazuje Rysy na mapie Polski (C); wymienia charakte­rystyczne elementy krajobrazu wysokogórskiego (A)

opisuje krajobraz Tatr Wysokich (C); opisuje krajobraz Tatr Zachodnich (C); wyjaśnia, jak powstają żleby (B)

używa ze zrozumieniem terminów: „turnia”, „grań”, „żleb”, „stożek piargowy” (D); porównuje krajobraz Tatr Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o miejscach w Tatrach Wysokich, które warto zobaczyć (D)

4. Pogoda i roślinność Tatr

64. Czym charakteryzuje się pogoda w Tatrach?

wymienia 2–3 cechy tatrzań­skiej pogody (A)

wyjaśnia, dlaczego w wyższych partiach gór dłużej zalega śnieg (B)

oblicza temperaturę
na szczytach, znając temperaturę u podnóża gór (D)

omawia charakterystyczne cechy wiatru halnego (A)

opracowuje spis zasad, których należy przestrzegać, wybierając się w góry (D)

65. Poznajemy roślinność Tatr

podaje nazwy pięter roślinnych w Tatrach (A); omawia wybrane piętro roślinne w Tatrach (C)

odróżnia limbę od sosny zwyczajnej (C); wyjaśnia, dlaczego limba jest drzewem chronionym (B)

opisuje przystosowania kosodrzewiny do życia w warunkach górskich (C); wyjaśnia, co decyduje o piętrowym rozmieszczeniu roślinności w górach (B)

opisuje przystosowania roślin (innych niż kosodrzewina) do życia w surowym klimacie górskim (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Tatrzańskim Parku Narodowym (D)

5. Podsu­mowanie

66, 67. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Krajobrazy gór"

Dział 8. Budowa i właściwości materii

1. O oddzia­ływaniach w przyrodzie i ich skutkach

68. Jakie siły działają w przyrodzie?

podaje przykłady zjawisk związanych z przyciąganiem ziemskim (C)

podaje nazwy 2 sił, które wprawiają przedmioty w ruch (A); wskazuje przykłady oddziaływań sprężystych w życiu codziennym (C)

podaje przykłady pozytyw­nego i negatywnego działania siły grawitacji i siły tarcia (A)

podaje przykłady współdziała­nia siły grawitacji z siłą tarcia (A)

proponuje, posługując się przykładami, sposoby zmniejszania siły tarcia (C); wyjaśnia, czym jest spowodo­wany stan nieważkości (D)

69. Poznajemy przykłady działania siły oddziaływania magnetycz­nego i siły oddziaływania elektrostatycz­nego

nazywa bieguny magnesu (A); podaje przykłady przedmiotów przyciąganych przez magnes (A)

wskazuje przykłady oddziały­wania magnetycznego i oddziaływania elektrostatycz­nego w życiu codziennym (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć: „bieguny jednoimienne", „bieguny różnoimienne" (B)

wyjaśnia działanie sił elektro­statycznych (B)

podaje przykłady praktyczne­go zastosowania magnesu (A)

2. Jak przezwyciężyć siłę grawitacji?

70. Jak działa dźwignia?

podaje 2 przykłady wykorzy­stania dźwigni w życiu codziennym (C); rysuje żuraw (A)

wymienia urządzenia, w których budowie wykorzy­stano zasadę działania dźwigni (C); wymienia nazwy maszyn prostych (A)

rysuje schematycznie dźwignię dwustronną (C); rysuje schematycznie dźwignię jednostronną (C)

porównuje budowę dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (D); omawia zasadę działania dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (A)

konstruuje model wskazanej przez nauczyciela maszyny prostej (D); prezentuje działanie skonstruowanej przez siebie maszyny prostej (D)

71. Czym są: blok, równia pochyła
i kołowrót?

podaje 2 przykłady zastoso­wania bloku, równi pochyłej i kołowrotu (A); rozpoznaje
na ilustracjach blok, równię pochyłą i kołowrót (C)

omawia działanie wybranej maszyny prostej (A)

wyjaśnia zasadę działania bloku (C); opisuje budowę kołowrotu (A); podaje przy­kłady praktycznego wykorzy­stania równi pochyłej (A)

podaje 2 przykłady zastoso­wania poznanych maszyn prostych we współczesnych urządzeniach technicznych (A)

3. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

72. Z czego jest zbudowa­ny otaczający nas świat?

rysuje modele atomu i cząsteczki (C); odróżnia na rysunkach schematycznych atomy
od cząsteczek (C); wymienia stany skupienia substancji (A)

podaje przykłady substancji w poszczególnych stanach skupienia (C)

podaje przykłady cząsteczek zbudowanych z jednakowych i z różnych atomów (C); omawia podstawowe właści­wości ciał stałych, cieczy i gazów (A)

porównuje ruch cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach (D); wyjaśnia zależność właściwości ciał stałych, cieczy i gazów od odległości między cząsteczka­mi w tych substancjach (B)

wyszukuje w różnych źródłach i prezentuje (w formie plakatu, rysunków schematycznych, modeli) informacje o najwięk­szych i najmniejszych atomach (D)

73. Poznajemy właściwości fizyczne substancji

omawia właściwości fizyczne wybranych substancji (C)

wymienia cechy, które pozwalają określić właściwości substancji (A)

porównuje właściwości tej samej substancji w różnych stanach skupienia (D)

wyjaśnia, od czego zależą właściwości substancji (C)

dowodzi doświadczalnie, że rozdrobnienie substancji
nie wpływa na zmianę ich właściwości (D)

4. Właściwości ciał stałych

74. Poznajemy właściwości ciał stałych

podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (C); podaje przykłady ciał twardych, kruchych, plastycznych i sprężystych (C); rysuje ułożenie cząste­czek w ciałach stałych (C)

wymienia właściwości mecha­niczne ciał stałych (A); na rysunku schematycznym rozpoznaje ciała bezpostaciowe i kryształy (C)

wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i okre­śloną objętość (B); dzieli ciała stałe
w zależności od sposo­bu ułożenia cząsteczek (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „przewodnik” i „izolator” (B)

porównuje ułożenie cząste­czek w ciałach bezpostacio­wych i kryształach (C); podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (D)

wyjaśnia zasadę działania termosu (D); wyjaśnia, czy powiedzenie „futro grzeje” jest prawdziwe (D)

5. Właściwości cieczy

75, 76. Poznajemy budowę i właściwości cieczy

omawia podstawowe
właści­wości cieczy (A)

porównuje właściwości fizyczne cieczy i ciał stałych (C)

wyjaśnia, dzięki jakim siłom krople mają kształt zbliżony
do kuli; wyjaśnia, dlaczego lekkie przedmioty utrzymują się
na powierzchni cieczy (B)

wyjaśnia, kiedy powstaje menisk wklęsły, a kiedy
– menisk wypukły (B); porównuje przewodnictwo cieplne cieczy i ciał stałych (D); wyjaśnia, o czym decydują siły spójności i siły przylegania (B)

wyjaśnia, wykorzystując informacje zdobyte samodziel­nie, dlaczego niektóre owady mogą „chodzić” po powierzch­ni wody(D)

6. Właściwości gazów

77. Poznajemy budowę i właściwości gazów

omawia właściwości gazów (A); podaje przykłady praktycznego wykorzystania ściśliwości i rozprężliwości gazów (C)

wyjaśnia, dzięki czemu możliwe jest ogrzewanie mieszkań za pomocą kaloryferów (B)

podaje przykłady świadczące o tym, że gazy nie są dobrymi przewodnikami ciepła (C)

uzasadnia związek budowy cząsteczkowej gazów z ich właściwościami (D); porównu­je oddziaływania międzycząsteczkowe w ciałach stałych, cieczach i gazach (D)

omawia zasady bezpieczeń­stwa przy posługiwaniu się urządzeniami, w których wykorzystano zjawisko ściśliwości gazów (A)

7. Jak zmiana temperatury wpływa na ciała stałe, ciecze i gazy?

78. W jaki sposób zmiana temperatury wpływa na ciała stałe?

podaje przykłady z życia codziennego potwierdzające zjawisko rozszerzalności tem­peraturowej ciał stałych (A)

wyjaśnia, dlaczego latem na jezdniach powstają koleiny (B)

wyjaśnia, czym jest gęstość substancji (B); wyjaśnia, na czym polega anomalna rozszerzalność temperaturowa wody (B)

wyjaśnia związek rozszerzal­ności temperaturowej ciał stałych z ich budową czą­steczkową (C); podaje przykłady ciał, które nie zmieniają stanu skupienia pod wpływem temperatury (A)

wyjaśnia, dlaczego nocne przymrozki i ocieplenia
na przedwiośniu wpływają niekorzystnie na stan dróg (D)

79. W jaki sposób zmiany temperatury wpływają
na ciecze i gazy?

podaje przykłady wykorzysta­nia w praktyce zjawiska rozszerzalności temperaturo­wej cieczy (A)

wyjaśnia, na jakiej zasadzie zamyka się szczelnie słoiki z przetworami (B)

porównuje zjawisko parowania ze zjawiskiem wrzenia (C); podaje przykłady z życia świadczące o rozszerzalności temperaturowej gazów (A)

wyjaśnia, dlaczego balony wypełnia się podgrzanym powietrzem (B)

podaje przykłady wykorzysta­nia zjawiska rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów (inne niż omawiane na lekcji) (A)

8. Podsu­mowanie

80, 81. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Budowa i właściwości materii"

Dział 9. Przemiany chemiczne wokół nas

1. Substancje proste i złożone

82. Poznajemy substancje proste

rysuje modele budowy pierwiastków (C); podaje przykłady pierwiastków chemicznych (A); wymienia właściwości i zastosowania wybranych metali (A)

odróżnia na rysunkach schematycznych pierwiastki chemiczne od związków chemicznych (C); określa właściwości metali wskaza­nych przez nauczyciela (C); podaje przykłady niemetali będących ciałami stałymi i będących gazami (C)

wyjaśnia, dlaczego pierwiastki chemiczne nazywa się substancjami prostymi (B); podaje przykłady związków chemicznych (A); wymienia zastosowania metali o największej ciągliwości i kowalności (A); podaje przykłady zastosowania niemetali (A)

rysuje modele wskazanych
przez nauczyciela pierwiast­ków chemicznych i związków chemicznych (D); podaje przykłady metali o różnej twardości (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o metalach i niemetalach występujących w organizmach (D)

83. Związki chemiczne
– substancje złożone

rysuje model cząsteczki wody (C); wymienia 3–4 związki chemiczne występujące w przyrodzie (A)

podaje 2 zastosowania dwutlenku węgla (A)

wyjaśnia, dlaczego dwutlenek węgla jest używany do wypełniania gaśnic (B); wyjaśnia, dlaczego związki chemiczne to substancje złożone (B)

porównuje wybrane właściwo­ści pierwiastków i związku chemicznego, który z nich powstał (D); wyjaśnia, czym jest reakcja chemiczna (B)

wskazuje miejsca występowa­nia w Polsce wybranych minerałów (D)

2. Mieszaniny substancji

84, 85. Co to są miesza­niny?

wykonuje doświadczenie zgodnie z instrukcją (D); zapisuje obserwacje (D); na podstawie obserwacji odróżnia mieszaninę jedno­rodną od mieszaniny niejedno­rodnej (C); wyjaśnia, dlaczego powietrze jest mieszaniną jednorodną (B); omawia właściwości fizyczne powietrza (A)

wyjaśnia, dlaczego gleba jest mieszaniną niejednorodną (B); wymienia 2–3 przedmioty wykonane z mosiądzu, brązu (A); odczytuje z wykresu skład ilościowy powietrza (C)

podaje inne niż wymienione
na lekcji przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorod­nych (D); wyjaśnia, podając przykłady, że woda może tworzyć zarówno mieszaninę jednorodną, jak i niejednorod­ną (D)

projektuje doświadczenie potwierdzające, że woda jest mieszaniną niejednorodną (D); wyjaśnia, dlaczego w praktyce częściej używa się stopów niż czystych metali (B)

wyjaśnia, dlaczego katastrofy tankowców są groźne dla środowiska (B)

86. W jaki sposób rozdzielać składniki mieszanin?

rozdziela składniki 2–3 mieszanin niejednorodnych (np. grochu i piasku, spinaczy i siarki, trocin i piasku) (D)

wyjaśnia, jak rozdzielić mieszaninę soli z wodą (A)

proponuje sposób rozdzielenia składników mieszaniny jednorodnej, uwzględniając różne właściwości ciał tworzących tę mieszaninę (D)

wyjaśnia, na czym polega odparowanie (D)

omawia różne sposoby rozdzielania mieszanin (A)

3. Właściwości roztworów wodnych

87. Jak powstaje roztwór?

sporządza roztwór według instrukcji (D); wymienia czynniki przyspieszające proces rozpuszczania (A); otrzymuje kryształy soli z roztworu wodnego (D)

wyjaśnia, dlaczego roztwór jest przykładem mieszaniny jednorodnej (B)

używa ze zrozumieniem pojęć: „rozpuszczalnik”, „substancja rozpuszczona” (B); wyjaśnia, na czym polega krystalizacja (B)

wyjaśnia, dlaczego podwyż­szenie temperatury przyspie­sza rozpuszczanie (B)

wskazuje procesy krystalizacji zachodzące w przyrodzie (A)

88. Jakie znaczenie mają roztwory wodne w przyrodzie?

wyjaśnia znaczenie tlenu rozpuszczonego w wodzie
dla organizmów (B)

wyjaśnia, dlaczego picie wody mineralnej jest korzystne
dla organizmu (B)

wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej roli wody jako rozpuszczalnika (D)

dowodzi, że nie wszystkie roztwory są przyjazne dla środowiska (D)

podaje przykłady potwier­dzające szkodliwość niektó­rych roztworów dla środowiska (D)

4. Udział tlenu w niektórych przemianach chemicznych

89. Na czym polega spala­nie, a na czym utlenianie

podaje przykłady spalania (A); wymienia 2 skutki korozji (A); wymienia 2 sposoby zapobie­gania korozji (A)

wymienia cechy spalania (A); opisuje sposoby zapobiegania korozji (A)

wyjaśnia różnice między utlenianiem a spalaniem (C); wyjaśnia rolę tlenu w procesie spalania (B); podaje przykłady skutków korozji (A)

wyjaśnia, na czym polega utlenianie w komórkach (B)

porównuje: spalanie, utlenia­nie i oddychanie (D)

5. Podsu­mowanie

90, 91. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Przemiany chemiczne wokół nas”

Dział 10. Ochrona przyrody

1. Co i jak zagraża przyrodzie?

92. W jaki sposób człowiek wpływa na środowisko przyrodnicze?

podaje przykłady działań czło­wieka niekorzystnych dla śro­dowiska przyrodniczego (C)

wymienia 2 źródła zanieczysz­czeń powietrza (A); wyjaśnia, dlaczego nie należy wypasać bydła i uprawiać gleby w pobliżu ruchliwych tras komunikacyjnych (B)

omawia działania człowieka w dawnych czasach, których szkodliwe skutki w środowisku trwają do dziś (C); wyjaśnia, jak powstaje smog (B)

wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady (B); dowodzi, że zatrucie jednego składnika środowiska powoduje niekorzystne zmiany pozostałych (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o najbardziej zanieczyszczonych miejscach w Polsce i wykonuje mapę tych miejsc, ilustrując ją zdjęciami, rysunkami itd. (D)

93. W jaki sposób ścieki i odpady stałe niszczą środowisko?

wymienia 2–3 źródła zanie­czyszczeń wód powierzchnio­wych (A); podaje przykłady zanieczyszczeń środowiska w najbliższej okolicy (D)

wyjaśnia, dlaczego hałdy stanowią zagrożenie dla środowiska (B); proponuje sposoby zagospodarowania hałd (C/D)

wyjaśnia, dlaczego wylewanie ścieków do rzek stanowi zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka (B)

dowodzi, że odpady składowa­ne
na wysypiskach mogą zanieczyścić wody podziemne
i duże powierzchnie gleby (D); ocenia stan środowiska
w najbliższej okolicy (D)

2. Jak ratować przyrodę?

94. Jakie działania służą ochronie przyrody?

podaje 3 przykłady działań globalnych służących ochronie środowiska (A)

uzasadnia celowość segre­gacji odpadów (C)

omawia globalne akcje
na rzecz ochrony przyrody (C)

podaje przykłady odpadów szczególnie groźnych dla środowiska (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o historii ochrony przyrody w Polsce (D)

95.W jaki sposób możemy chronić przyrodę?

podaje 3 przykłady indywidu­alnych działań służących ochronie środowiska (A)

charakteryzuje indywidualne działania służące ochronie środowiska (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „utylizacja” (B)

proponuje działania lokalne służące ochronie środowiska (D)

charakteryzuje stan środowi­ska w najbliższej okolicy (D)

3. Podsu-mowanie

96, 97. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Ochrona przyrody”