1. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody?

wyjaśnia, co to jest przyroda; określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

Dział 1. Obserwujemy przyrodę

1. Przyroda i jej elementy

2. Poznajemy elementy przyrody.

wymienia 3 lub 4 elementy przyrody nieożywionej (A); podaje 3 lub 4 przykłady elementów przyrody ożywionej (A)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „przyroda nieożywiona” (B); wymienia 3 składniki niezbędne do życia (A)

wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); opisuje rolę poszczególnych składników niezbędnych do życia (C)

podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej (A); podaje przykłady zmian cyklicznych w przyrodzie (A)

wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B)

2. Obserwacje i doświadcze­nia

3. Jak być dobrym przyrodnikiem?

planuje miejsca 2 lub 3 obserwacji (C); zanotuje
2 lub 3 spostrzeżenia w czasie obserwacji (C)

wymienia cechy obserwatora przyrody (A)

uzasadnia konieczność posiadania każdej z wymienionych cech przez obserwatora przyrody (C)

planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu (D)

przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D)

3. Przyrządy i pomoce przyrodnika

4. Poznajemy pomoce i przyrządy przyrodnika.

nazywa przyrządy służące do prowadzenia obserwacji przyrody (A)

przyporządkuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); zaproponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D)

nazywa pokazując poszczególne części mikroskopu (C); wymienia nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji meteorologicznych (A)

określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (C)

przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D)

5. Jak prowadzić obserwacje przyrodnicze?

przeprowadzi obserwację przy użyciu lupy, lornetki (C); wykona schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C)

określa cechy obserwowanych obiektów (A)

dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (D)

przygotowuje mikroskop do obserwacji, zachowując kolejność czynności (D)

samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D)

4. Określamy kierunki świata

6. W jaki sposób wyznaczamy kierunki świata?

nazywa wskazane przez nauczyciela główne kierunki świata (C), wymienia kierunki pośrednie (A)

stosuje skróty do zapisywania nazw kierunków głównych i pośrednich (A); nazywa wskazane przez nauczyciela kierunki pośrednie (C)

wyjaśnia, co nazywamy widnokręgiem (B)

rysuje trasę wycieczki, mając daną odległość i kierunek marszu (D)

omawia znaczenie posiadania umiejętności wyznaczania kierunków (B)

7/8. Ćwiczymy wyznaczanie kierunków świata.

dowolnym sposobem wyznacza główne kierunki świata (C)

wyznacza kierunki świata przy użyciu kompasu (C)

wyznacza kierunki świata w dzień poznanymi sposobami (C)

omawia, jak wyznaczamy kierunki świata w nocy (B); porównuje dokładność różnych sposobów wyznaczania kierunków świata (D)

odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela (D)

5. Obserwujemy zmiany pór roku

9. Jak zmienia się przyroda w czasie jesieni i zimy?

wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej jesieni i zimy (A); podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie jesienią i zimą (A); proponuje sposoby opieki nad zwierzę­tami w okresie zimy (C)

wyjaśnia, co nazywamy równonocą jesienną, przesileniem zimowym (B); wymienia nazwy ptaków odlatujących na zimę i pozostających w kraju (A)

omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem jesienią i zimą (B); wyjaśnia, czym jest górowanie Słońca i południe słoneczne (B)

porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia jesienią

i zimą (C)

wyjaśnia, dlaczego następuje zmiana pór roku (B); wymienia fenologiczne pory roku (A)

10. Jakie zmiany zaobserwujemy w przyrodzie wiosną i latem?

wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowej wiosny i lata (A); podaje 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie wiosną i latem (A)

wyjaśnia, co nazywamy równonocą wiosenną, przesileniem letnim (B)

omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem wiosną i latem (B)

porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia wiosną
i latem (C)

określa zależność działań człowieka od pór roku (D)

6. Obserwujemy pogodę

11. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru.

wymienia składniki pogody (A); odczytuje dodatnią i ujemną temperaturę powietrza (C)

wymienia rodzaje opadów (A); nazywa przyrządy służące do pomiaru składników pogody (A); zmierzy ilość opadów (C)

rozpoznaje rodzaje chmur (C); oblicza różnicę temperatur (ujemna-dodatnia, dodatnia-dodatnia, ujemna-ujemna) (C/D)

wyjaśnia, jak powstają poszczególne rodzaje osadów i opadów (C)

przeprowadza pomiary składników pogody przez określony czas, a następnie opracowuje i prezentuje zebrane wyniki (D)

12/13. Składniki pogody i sposoby ich pomiaru.

odczytuje z mapy prognozę pogody dla swojego regionu (C)

określa kierunek wiatru (C); nazywa rodzaje wiatrów (A)

omawia rodzaje wiatrów (C); wyjaśnia, czym jest wilgotność powietrza (B); podaje przykłady dużej i małej wilgotności powietrza (A)

objaśnia, jak powstaje wiatr (B); wyjaśnia, czym jest ciśnienie powietrza (B)

7. Obserwujemy rośliny i zwierzęta

14. Jak prowadzić hodowlę roślin?

zakłada hodowlę fasoli lub rzeżuchy (C); określa zasady postępowania z hodowanymi organizmami (B)

wyjaśnia, w jakim celu prowadzimy hodowle (B)

planuje obserwacje do założonej hodowli (D)

formułuje problem badawczy (D)

samodzielnie przygotowuje doświadczenie wraz z pełnym opisem (D)

15. W jaki sposób wykonać zielnik?

wykonuje zielnik zgodnie z podaną instrukcją (C); rozpoznaje kilka

(np. 5) pospolitych roślin (C)

rozpoznaje rośliny (5-10) występujące w najbliższym otoczeniu (C)

zapisuje instrukcję do przygotowania zielnika (C); opisuje zebrane rośliny (D)

klasyfikuje zebrane rośliny według siedliska (przydroże, las, łąka) (D)

prezentuje informacje dotyczące zebranych roślin (C); gromadzi informacje o roślinach chronionych występujących w najbliższym otoczeniu (C)

16. W jaki sposób prowadzimy hodowle zwierzęce?

opowiada o hodowanym zwierzęciu (C); wymienia czynności, które powinien wykonywać hodowca (A)

wymienia 3 lub 4 nazwy zwierząt, które można hodować w szkolnej pracowni (A); określa warunki niezbędne do prowadzenia hodowli wybranego zwierzęcia (B)

samodzielnie zakłada hodowlę dżdżownic (C); prowadzi dziennik obserwacji hodowanego zwierzęcia (D);

planuje temat, problem badawczy, hipotezę do hodowli dżdżownic (D)

przygotowuje ciekawostki dodatkowe informacje na temat wybranego zwierzęcia (C)

8. Podsumowanie

17., 18. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Obserwujemy przyrodę”.

Dział 2. Życie na Ziemi

1. Jak są zbudowane organizmy?

19. Poznajemy budowę organizmów.

odróżnia organizm jednokomórkowy od wielokomórkowego (C); rysuje oglądane organizmy (C); podaje przykłady narządów i organów roślin i zwierząt (A)

podaje przykłady organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych (A); nazywa wskazane narządy i organy (A)

wykonuje preparat zgodnie z instrukcją (C); rysuje przykładowe kształty komórek zwierzęcych (C)

porównuje organizmy jednokomórkowe z wielokomórkowymi (C); wyjaśnia pojęcia: komórka, tkanka, narząd (B)

zbiera informacje na temat najmniejszych i największych organizmów (C)

2. Organizm żywy – co to znaczy?

20. Co to znaczy organizm żywy?

wymienia 3 lub 4 czynności charakterystyczne dla organizmów żywych (A)

wymienia czynności życiowe organizmów (A); klasyfikuje organizmy ze względu na sposób odżywiania się (C)

wyjaśnia, na czym polega samożywność i cudzożywność (B); wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa (B)

wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo (B); omawia sposób produkowania pokar­mu przez rośliny (C); wymienia etapy oddychania (A)

podaje przykłady pasożytów w świecie roślin i zwierząt (A)

21. Poznajemy inne cechy istot żywych.

podaje przykłady sposobów poruszania się zwierząt (A)

podaje przykłady ruchów roślin (A); klasyfikuje zwierzęta ze względu na sposób poruszania się (C)

wyjaśnia, na czym polega wzrost organizmu (B); omawia cel wydalania (A)

wyjaśnia, na czym polega rozwój organizmów (B)

przygotowuje informacje o największych organizmach w świecie roślin i zwierząt lub długowiecznych (C)

3. Każdy organizm powstaje z organizmu macierzystego

22. W jakim celu rozmnażają się organizmy żywe?

podaje przykłady organizmów rozmnażających się przez podział (A); rysuje schemat podział komórki bakterii (C)

wyjaśnia, w jakim celu organizmy rozmnażają się (B); nazywa części roślin służące do rozmnażania bezpłciowego (A)

przyporządkowuje nazwy organizmów do podanego sposobu rozmnażania (C); porównuje wygląd organizmów potomnych powstałych w rozmnażaniu płciowym i bezpłciowym (D)

wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe (B)

wskazuje przykłady praktycznego zastosowania bezpłciowego rozmnażania roślin (sadownictwo, ogrodnictwo) (D)

4. Zależności między organizmami

23. Jakie zależności występują między organizmami?

z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy (C); podaje po 2 przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (A)

nazywa ogniwa łańcucha pokarmowego (A); wymienia inne niż pokarmowe zależności między roślinami a zwierzętami (A)

uzasadnia nazwy ogniw łańcucha: producenci, konsumenci (C)

uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (C/D)

podaje przykłady roślin owadożernych, pasożytów (A); uzasadnia, że zniszcze­nie jednego elementu przyro­dy może doprowadzić
do wy­ginięcia innych (D)

5. Podsumowanie

24., 25. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Życie na Ziemi”.

Dział 3. Tajemnice ciała

1. Czym się odżywiamy?

26. Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu.

podaje przykłady pokarmów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (A); wymienia podstawowe składniki odżywcze (A)

określa rolę poszczególnych składników odżywczych (A); podaje przykłady pokarmów należących do grup o dużej zawartości białek, cukrów, tłuszczów, witamin (A)

omawia rolę wybranych witamin w organizmie (A)

wyjaśnia, dlaczego pokarmy bogate w witaminy należy spożywać na surowo (B); omawia, na czym polega prawidłowe odżywianie (A)

omawia rolę białek, cukrów, tłuszczów i witamin w organizmie (A); proponuje ilościowy (więcej/mniej) skład pokarmu dla osób w różnym wieku (D)

2. Żywność

a zdrowie

27. Jakie są zasady właściwego odżywiania się?

wymienia 3 zasady właściwego odżywiania (A)

na podstawie analizy piramidy pokarmowej proponuje przykładowy zestaw pokarmów dla dziecka w klasie IV (C/D)

prezentuje informacje na temat gospodarstw ekologicznych (B)

omawia wpływ chemizacji rolnictwa na jakość produktów spożywczych (B)

objaśnia istotę gospodarstw ekologicznych (B)

28. Na czym polega higiena odżywiania?

odszukuje na opakowaniu datę ważności i skład produktu spożywczego (C); podejmuje próbę wskazania tych składników, które powinny zwrócić uwagę konsumenta (D)

sformułuje 2 lub 3 zasady dotyczące higieny żywienia (C); wskazuje te składniki produktów spożywczych, które powinny zwrócić uwagę konsumenta (C)

omawia, na czym polega higiena żywienia (A); podaje przykłady skutków niewłaściwego odżywiania się (A)

uzasadnia konieczność spożywania różnorodnych pokarmów (D); planuje zdrowy posiłek (D)

przedstawia krótkie informacje na temat barwników, sztucznych aromatów, konserwantów (A)

3. „Wędrówka" pokarmu

29. Co dzieje się z pokarmem w twoim organizmie?

nazywa narządy budujące układ pokarmowy (A); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia zębów po każdym posiłku (D)

pokazuje na modelu położenie poszczególnych narządów układu pokarmowego (C); określa rolę poszczególnych narządów (A)

opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia (A); omawia rolę wątroby (A)

wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wymienia miejsca mechanicznego i chemicznego przekształcania pokarmu (A); omawia rolę pozostałych narządów wspomagających trawienie (A)

przygotowuje informacje na temat najczęstszych chorób wątroby i trzustki (D)

4. Krążenie krwi

30. Jaką rolę pełni krew

w organizmie?

na schemacie pokazuje serce i naczynia krwionośne (C); wymienia 2 funkcje krwi (A); podejmie próbę pomiaru tętna (policzy) (D)

omawia rolę tętnic i żył (A); wymienia składniki krwi (A)

omawia rolę poszczególnych składników krwi (A); omawia pracę serca (A)

na podstawie przeprowadzonego doświadczenia formułuje wnioski dotyczące wpływu wysiłku fizycznego na pracę serca (D)

przedstawia krótkie informacje na temat chorób krwi (anemia, białaczka) (C)

5. Jak oddychamy?

31. Na czym polega oddychanie?

wyjaśnia, dlaczego powietrze należy wdychać nosem (B); pokazuje układ oddechowy na modelu lub planszy dydaktycznej (C)

nazywa narządy tworzące układ oddechowy (A); na podstawie obserwacji opisuje fazę wdechu i wydechu (D)

określa cel wymiany gazowej (A); porównuje zużycie tlenu w trakcie wykonywania różnych czynności (D)

omawia rolę poszczególnych narządów układu oddechowego (A); objaśnia, co dzieje się z pobranym powietrzem (B)

wskazuje różnice między oddychaniem a wymianą gazową (D)

6. Energia

jest niezbędna

do życia

32. Jak organizm uzyskuje energię?

wymienia przykłady zawodów, które wymagają dużego wysiłku fizycznego (A); proponuje pokarm dla osób pracujących w wymienionych zawodach (C)

wyjaśnia, w jaki sposób organizm wykorzystuje pokarm (B); wskazuje sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie organizmu na pokarm i tlen (C)

podaje przykłady wykorzystywania energii słonecznej w przyrodzie (A);

wyjaśnia, jaki związek zachodzi między odżywianiem, oddychaniem a krążeniem krwi (B)

uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D)

7. Ciągle

w ruchu

33. Poznajemy układ szkieletowy człowieka.

na modelu pokazuje zasadnicze elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie „stawy” (B)

wymienia 2 funkcje szkieletu (A); nazywa główne stawy organizmu człowieka (A)

wskazuje najważniejsze kości szkieletu (A); podaje przykłady narządów, które są chronione przez szkielet (A)

wyjaśnia, dlaczego szkielet stanowi część układu ruchu człowieka (B)

wyjaśnia, dlaczego ważne jest prawidłowe siedzenie w ławce, noszenie plecaków (B)

34. Jak funkcjonuje układ mięśniowy?

podaje przykłady ruchów, które możemy kontrolować (A); podaje 2 lub 3 przykłady pozytywnej roli ćwiczeń fizycznych (A)

podaje 2 lub 3 przykłady mięśni, których praca jest niezależna od naszej woli (A); wymienia czynniki wpływające na rozwój mięśni (A)

omawia budowę mięśnia (A); uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń fizycznych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D)

wyjaśnia, jak pracują mięśnie szkieletowe (B); podaje przykłady zginaczy i prostowników (A)

wyjaśnia, dlaczego należy dobrze rozgrzać mięśnie przed większym wysiłkiem (B)

8. Praca organizmu jest pod kontrolą

35. W jaki sposób kontrolowana jest praca organizmu?

na schemacie zaznacza mózg, rdzeń kręgowy, nerwy (C)

nazywa główne narządy budujące układ nerwowy (A); wskazuje na planszy lub modelu położenie głównych narządów budujących układ nerwowy (C)

omawia rolę narządów budujących układ nerwowy (A)

objaśnia rolę narządów zmysłów (B)

podaje przykłady świadczące o nadrzędnej roli mózgu (A); podaje przykłady skutków uszkodzeń układu nerwowego (A)

36. Co zagraża układowi nerwowemu?

nazywa substancje zaliczane do używek (A); podaje przykłady społecznych skutków alkoholizmu (A); podejmuje próbę przekonania kolegi o szkodliwości palenia tytoniu (D)

wyjaśnia, dlaczego dym papierosowy jest szkodliwy dla palaczy czynnych i biernych (B); podaje przykłady negatywnego wpływu narkotyków na organizm człowieka (A)

przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek (C); wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B)

określa negatywny wpływ używek na organizm człowieka (D)

wykorzystując dostępne źródła informacji, przygotowuje informacje na temat skutków stosowania używek (C)

9. Podsumowanie

37., 38. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Tajemnice ciała”.

Dział 4. Zanim zostaniesz rodzicem

1. Kobieta, mężczyzna, dziecko

39. Jakie są różnice

w budowie ciała kobiety i mężczyzny?

klasyfikuje cechy charakteryzujące kobietę i mężczyznę (C)

wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); wymienia narządy rozrodcze kobiety i mężczyzny

omawia żeński i męski układ rozrodczy (A)

klasyfikuje narządy rozrodcze na zewnętrzne i wewnętrzne (C)

wskazuje różnice między kobietą a mężczyzną dotyczące zainteresowań i zachowań (D)

2. Od poczęcia do narodzin

40. Zanim przyszedłeś

na świat...

nazywa komórki rozrodcze męskie i żeńskie (A); na schemacie pokazuje macicę (C)

na schemacie wskazuje narządy produkujące komórki rozrodcze (C); wyjaśnia pojęcie: „ciąża”, „poród” (B)

na schemacie wskazuje miejsce zapłodnienia (C); wyjaśnia, co to jest zapłodnienie (B)

omawia wpływ trybu życia matki na rozwijające się dziecko (C)

podaje przykłady czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu (A)

3. Od niemowlęcia

do ucznia

41. Poznajemy etapy rozwoju dziecka.

nazywa etapy życia po narodzeniu (A); charakteryzuje dowolny etap rozwojowy (C)

podaje przykłady zmian zachodzących w poszczególnych etapach rozwojowych (A)

opisuje zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych (A)

na podstawie zebranych informacji formułuje wnioski dotyczące różnic w rozwoju dziecka (wykres) (D)

na podstawie zebranych informacji formułuje wnioski dotyczące różnic w rozwoju dziecka (wykres) (D)

4. Dojrzewanie

–  czas wielkich zmian

42/43. Dlaczego dojrzewanie to czas wielkich zmian?

podaje przykłady zmian świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u chłopców i dziewcząt (A) wymienia 2 lub 3 zasady dbania o swój organizm w okresie dojrzewania (A)

wyjaśnia, na czym polega dojrzewanie fizyczne (B);
wy­mienia zmiany fizyczne w okresie dojrzewania (A); wyjaśnia, dlaczego w okresie dojrzewania mogą zdarzać się omdlenia lub zasłabnięcia (B)

wymienia zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania (A); formułuje podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania (C); wyjaśnia przyczyny trądziku (B)

wyjaśnia, dlaczego dojrzewanie u tej samej płci może rozpoczynać się w różnym wieku (B); uzasadnia konieczność racjonalnego odżywiania się w okresie dojrzewania (C)

wymienia czynniki, które mogą opóźnić okres dojrzewania (A); proponuje wykaz kosmetyków do pielęgnacji ciała w okresie dojrzewania (D)

5. Ku dorosłości

44/45. Porozmawiajmy o przyjaźni, miłości i asertywności.

wymienia cechy przyjaciela (A); podaje przykłady sytuacji, w których powinien zachować się asertywnie (C); uczestniczy w scence pokazującej zachowanie asertywne (C/D)

podaje przykłady zagrożeń, na które narażona jest młodzież w okresie dojrzewania (A); uczestniczy w scence pokazującej zachowanie asertywne (C/D)

wyjaśnia, na czym polega przyjaźń, a na czym miłość (B); proponuje scenkę pokazującą zachowania asertywne (C/D)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „asertywność” (B); proponuje scenkę pokazującą zachowania asertywne (C/D)

podaje przykłady świadczące o tym, że dojrzałość fizyczna nie oznacza dojrzałości psychicznej (D)

6.

Podsumowanie

46., 47. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Zanim zostaniesz rodzicem”.

Dział 5. Kiedy zachorujesz

1. Choroby, którymi można się zarazić

48. Co to są choroby zakaźne?

wymienia pierwsze objawy chorób zakaźnych (A);

wyjaśnia, co to jest choroba (B); wyjaśnia, czym jest gorączka (B)

wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A)

wymienia czynniki sprzyjające zakażeniu (A); wskazuje źródła zakażeń (A)

wyjaśnia pojęcie: „wrota zakażenia” (B)

49. Poznajemy niektóre choroby zakaźne.

wymienia nazwy 2 lub 3 chorób zakaźnych wieku dziecięcego (A); omawia objawy dowolnej choroby (A)

wyjaśnia, dlaczego nie należy lekceważyć grypy (B); charakteryzuje objawy anginy (C)

omawia objawy ospy wietrznej (A)

porównuje objawy i przebieg grypy i anginy (C/D)

zbiera dane na temat częstotliwości zachorowań na poszczególne choroby w swoim regionie w ostatnich latach (D); dane przedstawia na wykresie słupkowym (D)

2. Czym grozi nieprzestrze­ganie higieny osobistej?

50. Inne choroby

i ich przyczyny.

wymienia przyczyny zatruć pokarmowych (A); podaje przykłady zachowania zwierząt, które mogą świadczyć o tym, że zwierzę jest chore na wściekliznę (A); wymienia choroby pasożytnicze człowieka (A);

opisuje wybraną chorobę pasożytniczą (C); podaje przykłady innych chorób odzwierzęcych (A)

wymienia objawy zatruć pokarmowych (A); opisuje przykładowe choroby odzwierzęce (A); formułuje kilka zasad, których przestrzeganie pozwoli ustrzec się poznanych chorób (C)

charakteryzuje salmonellozę (C); omawia najczęstsze choroby pasożytnicze (objawy, zapobieganie) (A)

omawia inne choroby pasożytnicze (A); podaje sposoby zapobiegania innym chorobom pasożytniczym (A)

3. Choroby, którymi

nie można się zarazić

51/52. Poznajemy choroby, którymi nie można się zarazić.

wymienia przyczyny chorób współczesnego człowieka (A); proponuje zasady zachowania w stosunku do osób niepełnosprawnych (C)

podaje przykłady chorób wywołanych czynnikami cywilizacyjnymi (A)

wyjaśnia, dlaczego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie chorób nowotworowych (B); podaje cechy nowotworu łagodnego i złośliwego (A); wymienia przyczyny i objawy alergii (A)

wyjaśnia pojęcie: „choroba wrodzona” (B); podaje przykłady chorób wrodzonych (A); wyjaśnia, dlaczego anoreksję zaliczamy do ciężkich chorób (B)

wykonuje plakat na temat niebezpieczeństw związanych z anoreksją (D)

4. Profilaktyka

– co to znaczy?

53. Jak zapobiegać chorobom?

podaje co najmniej 2 sposoby zapobiegania chorobom (A)

podaje co najmniej 2 sposoby świadczące o prowadzeniu higienicznego trybu życia (B)

wyjaśnia pojęcie: „profilaktyka" (A); wyjaśnia, na czym polega higieniczny tryb życia (C)

wyjaśnia, na czym polega odporność wrodzona

i nabyta (B)

gromadzi informacje na temat kalendarza szczepień (C); omawia istotę szczepień ochronnych (A); wyjaśnia, kiedy podaje się surowicę (B)

54. Jak

zaplanować

dzień?

przedstawia swój rozkład dnia (C); proponuje ewentualne zmiany, które może do niego wprowadzić (D)

opracowuje własny rozkład

dnia (D)

wymienia reguły, których

powinno się przestrzegać

przy planowaniu dnia (A)

wskazuje skutki dla

organizmu wywołane

niewłaściwym planowaniem

dnia (D)

uzasadnia konieczność

przestrzegania ustalonego

rytmu dobowego (D)

5. Uważajcie

na siebie

i innych

55. Jak

uniknąć

wypadków

w najbliższym

otoczeniu?

wymienia przyczyny

wypadków (A)

omawia zasady bezpiecznego

korzystania z domowych

urządzeń elektrycznych (A)

wymienia zagrożenia

związane ze środkami

chemicznymi i lekami (A)

sporządza wykaz

niebezpiecznych substancji

używanych w domu (D)

sporządza wykaz

niebezpiecznych miejsc

w najbliższej okolicy (D);

przygotowuje wykaz symboli

umieszczanych na

substancjach szkodliwych (D)

56. Na czym

polega
bezpieczeństwo

na drogach

i w terenie?

rozróżnia podstawowe znaki drogowe (C); wyjaśnia, jak należy zachować się przed wybranymi znakami

drogowymi (B); wymienia

zasady bezpieczeństwa

na drodze (A)

podaje przykłady takich

zachowań pieszych i rowerzystów, które mogą być

przyczyną wypadków (B)

podaje przykłady zachowań

pieszych i rowerzystów

podnoszące ich

bezpieczeństwo na drogach

(B)

formułuje zasady

bezpieczeństwa nad wodą

(C)

zbiera informacje na temat

liczby wypadków z udziałem

dzieci (np. w ciągu ostatniego

roku, kwartału) (D)

57. Zasady

udzielania

pierwszej

pomocy.

określa zasady postępowania

w przypadku drobnych

zranień lub podejrzenia

złamania kończyny (C);

unieruchamia kończynę (C)

podaje numery telefonów,

pod które należy dzwonić

w razie wypadku (A);

wyjaśnia, jak należy postąpić

w przypadku zranienia,

poparzenia (B)

wyjaśnia, dlaczego opatrunek

zakładany na zranienia musi

być jałowy (B)

omawia zasady udzielania

pierwszej pomocy

przy skręceniach stawu,

zwichnięciach, poparzeniach

(A); wymienia te czynności,

których nie wolno wykonywać

w przypadku omdleń (A)

przygotowuje pokaz

udzielania pierwszej

pomocy (D)

6. Podsumowanie

58., 59. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Kiedy zachorujesz”.

Dział 6. Wędrówki po bliższej i dalszej okolicy

1. Co to jest

skala, plan

i mapa?

60. Co to jest

skala?

rysuje plany przedmiotów

w prostych skalach
od 1 : 1 do 1 : 10 (C)

wyjaśnia pojęcia: „skala”,

„plan” (B); poprawnie

odczytuje skalę (C)

oblicza rzeczywiste

wymiary przedmiotu

w podanej skali (C/D)

rysuje plany dużych obiektów

z zastosowaniem mniejszej

skali (1 : 50 i mniej) oraz

trudniejszych obliczeń (C)

wyjaśnia potrzebę stosowania

skali (D)

61/62. Jak

zamieniać

skale?

wymienia rodzaje skal (A);

zapisuje proste skale

w postaci liczbowej

i mianowanej (C)

rozpoznaje rodzaj skali (C);

zapisuje wymiary przedmiotu

w skali liczbowej,

mianowanej, liniowej (C);

oblicza odległość rzeczywistą,

stosując skalę liniową (C)

poprawnie zapisuje

poszczególne rodzaje skal

(C); oblicza odległość

rzeczywistą, stosując skalę

liczbową i mianowaną (C);

przelicza jednostki długości:

centymetry na metry i metry

na kilometry (C/D)

zapisuje skalę w dowolnej

postaci (D)

biegle zapisuje i zamienia

skale, wychodząc

od dowolnej postaci (D)

63. Skala, mapa.

odczytuje skale map zamieszczonych w atlasie (C)

wskazuje różnice między planem a mapą (C)

wymienia przykłady skal, w jakich sporządza się mapy (A)

zamienia skale map (C/D)

biegle zapisuje i zamienia skale map, wychodząc od dowolnej postaci (D)

2. Jak korzystać ze skali?

64/65. Jak obliczyć odległość na planie i mapie?

oblicza odległość za pomocą linijki i skali mianowanej (D)

oblicza odległość za pomocą kroczka i skali liniowej (D)

oblicza rzeczywistą odległość na podstawie mapy, wykorzystując skalę liczbową (C/D); dobiera metodę obliczania rzeczywistej odległości w zależności od przebiegu trasy (D)

oblicza odległość na mapie, mając daną odległość rzeczywistą i skalę mapy (D); oblicza rzeczywistą długość trasy składającej się z kilku odcinków za pomocą kroczka i skali liniowej (D)

porównuje rzeczywiste odległości między wskazanymi miejscowościami przebiegające różnymi trasami (D)

66. Jak wybierać mapę?

określa przeznaczenie poszczególnych rodzajów map (A)

dobiera mapę do określonego zadania (C)

wyjaśnia pojęcia: „skala duża”, „skala mała” (B); porównuje skale map (C/D)

porównuje mapy w różnych skalach pod względem dokładności (D)

porównuje skale map w atlasie oraz wielkości obszarów przedstawionych na tych mapach (D)

67/68. Ćwiczenia w obliczaniu odległości i przeliczaniu skal.

doskonali nabyte umiejętności (C)

doskonali nabyte umiejętności (C)

wykonuje obliczenia dotyczące skali (C/D)

wykonuje obliczenia dotyczące skali (D)

biegle wykonuje obliczenia dotyczące skali (D)

3. Znaki na planie i mapie, orientowanie mapy

69. Poznajemy znaki na planie i mapie.

odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, mapy (C); odszukuje na mapie wskazane obiekty (C/D)

odczytuje obiekty przedstawione na planie, mapie za pomocą znaków topograficznych (C/D)

opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie, uwzględniając kierunki świata (D)

rysuje plan swojej miejscowości lub osiedla, wykorzystując znaki topograficzne (D)

na podanym fragmencie planu rysuje trasę wycieczki, opisuje ją, uwzględniając jej długość oraz kierunek marszu (D)

70. Na czym polega orientowanie planu i mapy?

wskazuje kierunki świata na mapie, planie (C)

określa położenie innych obiektów na planie w stosunku do podanego (C)

wyjaśnia, na czym polega orientowanie planu (B); orientuje plan za pomocą kompasu (C)

orientuje plan za pomocą obiektów w terenie (D)

dostosowuje sposób orientowania planu do otaczającego terenu (D)

4. Uogólnienie mapy

71. Jak uogólnić mapę?

korzystając z indeksu nazw, odszukuje na planie nazwy wskazanych ulic i obiektów (C/D)

porównuje dokładność informacji przedstawionych na planie i mapie (C)

wyjaśnia, na czym polega uogólnianie mapy (B)

wyjaśnia, w jakim celu uogólniamy mapy (B); wskazuje związek liczby szczegółów ze skalą mapy (D)

na podstawie planu dowolnej miejscowości oraz map jej okolic projektuje krótki przewodnik turystyczny z uwzględnieniem długości tras i kierunku jazdy (D)

5. Jak pokazać na mapie ukształtowanie terenu?

72. Jak pokazać na mapie ukształtowanie terenu?

wyjaśnia, co to jest poziomica (B); na schematycznym rysunku zaznacza wysokość bezwzględną (C)

odczytuje z mapy poziomicowej wysokość bezwzględną, na której znajduje się wskazany punkt (C)

na podstawie mapy poziomi­cowej oblicza wysokości bez­względne punktów znajdują­cych się między poziomicami (C); na podstawie mapy po­ziomicowej oblicza wysokości względne (C)

na podstawie mapy poziomicowej rozpoznaje formy terenu oraz nachylenie stoków (C)

wykonuje mapę poziomicową na podstawie opisu fragmentu terenu przygotowanego przez nauczyciela (D)

73. Poznajemy mapę hipsometryczną.

wskazuje na mapie niziny, wyżyny, góry (C)

wyjaśnia pojęcie: „depresja” (B); odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości bezwzględne podanych obiektów (C)

wskazuje różnice między mapą poziomicową a hipsometryczną (C); wyjaśnia zasadę doboru barw hipsometrycznych (B)

klasyfikuje formy terenu, uwzględniając wysokości bezwzględne (C); opisuje sposób tworzenia mapy ogólnogeograficznej (B)

oblicza różnicę wysokości między najwyżej a najniżej położonym miejscem w Polsce, na świecie (C)

74/75. Doskonalimy czytanie mapy.

6. „Rzeźbiarze” krajobrazu

76/77. Jakie siły rzeźbią krajobraz?

podaje przykłady działania sił wewnętrznych (A); wymienia „rzeźbiarzy” krajobrazu (A)

podaje przykłady wpływu człowieka na krajobraz najbliższej okolicy (A); omawia, w jaki sposób człowiek zmienia krajobraz (A); podaje przykłady krajobrazów naturalnych i przekształconych przez człowieka (A)

na podstawie doświadczenia opisuje zmiany w wyglądzie góry, które są efektem działania wód opadowych (C); podaje przykłady działalności wiatru (A); wyjaśnia wpływ działalności lądolodu na krajobraz (A)

omawia sposób powstawania krajobrazu krasowego (A); omawia, w jaki sposób rzeka zmienia krajobraz (A)

podaje przykłady zmian, jakie mogą zajść w krajobrazie najbliższej okolicy na skutek działalności człowieka (D)

7. Formy terenu – dzieło „rzeźbiarzy” krajobrazu

78. Poznajemy formy terenu.

wymienia nazwy form terenu (A)

rozróżnia: pagórek, wzgórze, górę (C); rozpoznaje formy terenu w najbliższej okolicy (C)

wyjaśnia pojęcia: dolina, kotlina (B)

podaje przykłady form terenu powstałych na skutek działalności człowieka (A)

przygotowuje folder opisujący formy trenu najbliższej okolicy (D)

8. Wędrujemy po Polsce

79. Wędrujemy po Polsce.

posługując się mapą ogólnogeograficzną, wskazuje położenie gór, wyżyn, nizin w Polsce (C); potrafi odszukać na mapie krainę geograficzną, w której mieszka (C)

odczytuje z mapy nazwy krain geograficznych, miast, rzek (C/D); określa, w jakim pasie jest położony region, w którym mieszka (C)

odszukuje na mapie Polski miejsca najwyżej i najniżej położone (C)

posługując się skalą barw w legendzie mapy, określa przybliżone wysokości form terenu (D)

proponuje miejsca w Polsce, w których można obserwować poznane formy krajobrazu (D)

9. Podsumowanie

80., 81. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Wędrujemy po bliższej i dalszej okolicy”.

Dział 7. Ziemia jako środowisko życia

1. Trzy stany skupienia wody

82. W jakich stanach skupienia woda występuje w przyrodzie?

wymienia stany skupienia, w jakich występuje woda (A); podaje przykłady potwierdzające zjawisko parowania (A)

podaje przykłady występowania wody w poszczególnych stanach skupienia (A); wyjaśnia na czym polega topnienie i krzepnięcie (B)

omawia parowanie (A); omawia schemat zmiany stanów skupienia wody (B)

omawia rolę wody w przyrodzie (A)

wyjaśnia, popierając przykładami zjawiska sublimacji i resublimacji (B)

2. Obieg wody w przyrodzie

83. Jak woda krąży w przyrodzie?

na podstawie schematu omawia krążenie wody w przyrodzie (C)

rysuje schemat obiegu wody w przyrodzie (C)

wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła i rzeki (B)

uzasadnia, że obieg wody pozwala zachować stałą jej ilość na Ziemi (D)

wyjaśnia, w jaki sposób zanieczyszczenia powietrza niszczą też wody, glebę i rośliny (B)

3. Woda – największe środowisko życia

84. Poznajemy wodne środowisko życia.

wskazuje na mapie zbiorniki wodne (C); wymienia kilka organizmów żyjących w środowisku wodnym (A)

pokazuje na mapie położenie zbiorników wód słodkich słonych (C); nazywa pokazane zbiorniki (A)

klasyfikuje zasoby wody Ziemi (C); porównuje ilość wody słodkiej i słonej na Ziemi (C); wyjaśnia, dlaczego najwięcej organizmów żyje w strefach przybrzeżnych (B)

wyjaśnia związek między głębokością zbiornika a ilością organizmów żywych (B)

podaje przykłady organizmów żyjących w wodach słonych na różnych szerokościach geograficznych (A)

4. Życie w wodzie

85. Jak organizmy przystosowały się do życia w wodzie?

wskazuje przystosowania w budowie ryby do życia w wodzie (B)

opisuje przystosowania roślin do życia w wodzie (B); podaje przykłady przystosowań organizmów, które spędzają w wodzie większą część życia (A)

porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie (C); wyjaśnia, w jaki sposób oddychają zwierzęta żyjące w wodzie (B)

wymienia cechy charakterystyczne organizmów żyjących w środowisku wodnym (A); wyjaśnia, dlaczego organizmy wodne mogą przetrwać zimę przy dnie zbiorników (B)

wyjaśnia, dlaczego woda w dużych zbiornikach nie zamarza do dna (B)

5. Płynie, wije się rzeczka

86. Jak rzeka zmienia krajobraz?

na podstawie planszy dydaktycznej lub schematu wskazuje elementy rzeki i doliny rzecznej (A)

nazywa odcinki rzeki i wskazuje je na schemacie (A); wskazuje dowolną rzekę na mapie od źródeł do ujścia (C); omawia, jak rzeka zmienia krajobraz (C)

porównuje wygląd rzeki w poszczególnych odcinkach (C); opisuje warunki panujące w poszczególnych odcinkach rzeki (B)

wyjaśnia, jak powstają starorzecza (B); wyjaśnia, w jaki sposób rzeka rzeźbi krajobraz na poszczególnych odcinkach (B)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na gospodarkę i życie człowieka (A)

87. Jak organizmy przystosowały się do życia w rzece?

na podstawie ilustracji wskazuje przystosowania wybranych organizmów do życia w rzece (C)

porównuje warunki panujące w górnym i dolnym biegu rzeki (C); wyjaśnia konieczność posiadania przez organizmy specjalnych przystosowań do życia w biegu górnym (B)

nazywa organizmy żyjące

w poszczególnych odcinkach rzeki (A); omawia przystosowanie organizmów roślinnych i zwierzęcych do życia w poszczególnych odcinkach (A)

wskazuje związek między panującymi warunkami

a ilością organizmów w poszczególnych odcinkach rzeki (D)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na organizmy żyjące w jej pobliżu (D)

6. Życie

na lądzie

88. Poznajemy warunki życia

na lądzie.

podaje przykłady środowisk lądowych (A); podaje cechy charakterystyczne dowolnego środowiska lądowego (A)

określa, które czynniki utrudniają życie na pustyni, w wysokich partiach gór, na obszarach polarnych (C)

wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie (B)

porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie (C); wyjaśnia, dlaczego na obszarach ubogich w roślinność żyje niewiele zwierząt (B)

dowodzi, popierając przykładami, że minimalna ilość jednego czynnika decyduje o występowaniu organizmów żywych (D)

7. Tam gdzie szumi las

89/90. Las i jego mieszkańcy.

nazywa piętra roślinności w lesie (A); przyporządkowuje nazwy organizmów do poszczególnych warstw lasu (C); omawia, w jaki sposób należy zachować się w lesie (A)

podaje przykłady organizmów występujących w poszczególnych piętrach leśnych (A); omawia znaczenie lasów (A)

omawia poszczególne warstwy lasu, uwzględniając występującą w nich roślinność i zwierzęta (C)

rozpoznaje organizmy występujące w poszczególnych warstwach lasu (D)

przygotuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych z uwzględnieniem przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C)

8. Witamy

na łące

91. Poznajemy

łąkę.

opowiada o wyglądzie łąki

(trawy, drobne zwierzęta) (A); podaje 2 przykłady znaczenia łąki (A); wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B)

wskazuje różnice między łąką

a lasem (C); wymienia

przykładowych mieszkańców

łąki i jej gości (A)

przedstawia zmiany

zachodzące na łące

w różnych porach roku (C);

rozpoznaje 5 gatunków roślin

występujących na łące (A)

przyporządkowuje nazwy

gatunków roślin

do charakterystycznych barw

łąki (C); wskazuje powiązania

między organizmami

występującymi na łące (C)

objaśnia rolę organizmów

glebowych występujących

na łące (B)

9. Pole

uprawne

92. Co

uprawiamy

na polu?

rozpoznaje co najmniej

3 rośliny uprawiane przez

człowieka na polu (C); podaje co najmniej 2 przykłady

wykorzystania roślin

uprawianych (A); wymienia 2 szkodniki upraw polowych (A)

klasyfikuje rośliny uprawiane

przez człowieka (D); podaje

znaczenie wskazanych roślin

(A); rozpoznaje 2 lub 3

chwasty (C)

wyjaśnia, jakie rośliny

nazywamy chwastami (B);

wymienia sprzymierzeńców

człowieka występujących

na polu (A)

podaje przykłady innych

upraw (A); przedstawia

zależności występujące

na polu w formie łańcuchów

pokarmowych (D)

podaje naturalnych wrogów

(walkę biologiczną)

wskazanych upraw (D);

wyjaśnia, na czym polega

walka biologiczna (B)

10. Park

miejski

93. Poznajemy

park miejski.

podaje kilka cech

charakterystycznych parku

(A); określa zasady

zachowania się w parku (A)

podaje cechy

charakterystyczne krajobrazu

miejskiego (A); wymienia kilka (4 lub 5) gatunków roślin

i zwierząt, które można

spotkać w parkach (A)

rozpoznaje drzewa i krzewy

rosnące w parkach (C);

wyjaśnia, w jakim celu

zakłada się parki (B)

projektuje park, wykorzystując

podane informacje (D);

wskazuje podobieństwa

i różnice między parkiem

a ogrodem botanicznym (D)

przygotuje informacje

na temat najbliższego parku

lub ogrodu botanicznego (A);

planuje wycieczkę

po parku (D)

11. Podsumowanie

94., 95. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Ziemia jako środowisko życia”.